“Confituur kan erg subversief zijn” (1)
Sylvain Savoia en Marzena Sowa over ‘Marzi’ – Interview door Toon Horsten voor de Stripgids.
Marzena Sowa groeide als enig kind op in het Polen van Jaruzelski, studeerde Romaanse filologie en werd verliefd op een Fransman die strips tekent, Sylvain Savoia. Samen maken ze een erg mooie strip over haar jeugd in het communistische Polen, die wereldwijd vertaald wordt. “De meeste Polen geloofden meer in Johannes-Paulus II dan in God.”
‘Marzi’ is een reeks die nog steeds loopt, maar ondertussen twee levens heeft gekend. Aanvankelijk verscheen de strip alleen op groot, regulier albumformaat bij uitgeverij Dupuis (deel 1 kreeg zelfs ooit nog een Nederlandse vertaling). De serie zag er uit als een kinderstrip. Maar toen er sprake was van een bundeling van de albums, stelden tekenaar Sylvain Savoia en scenariste Marzena Sowa een heel nieuwe benadering voor. De strip moest op romanformaat gepubliceerd worden, en opnieuw ingekleurd, in het rood, bruin en grijs van de communistische affiches van de jaren ’80. Bedoeling was om ook een volwassen publiek met de strip te bereiken. Dat lukte, want sinds de nieuwe aanpak verovert de strip de internationale boekenmarkt. De eerste vertaling die verscheen was een Poolse, en daar was Sowa erg blij mee.
“Pas toen realiseerde ik me dat de strip niet zomaar het verhaal vertelt van mijn eigen jeugd, maar ook van mijn generatie. Dat zijn mensen die nu zelf vaak kinderen hebben, en de strip aan die kinderen geven om te laten zien ‘hoe het was’…”, zegt Sowa. “Vreemd is dat wel, als je te horen krijgt dat andere mensen de dingen blijkbaar op dezelfde manier hebben aangevoeld. Voor de Poolse kinderen van vandaag is de communistische tijd iets van heel vroeger. Dat je toen weinig geld had, daar kunnen ze zich al iets bij voorstellen. Maar dat er ook amper iets te kopen viel, dat is minder vanzelfsprekend.”
Stripgids: Wat vinden uw ouders van de strip?
Marzena Sowa: Mijn vader is overleden, maar hij heeft nog wel de eerste versie op normaal albumformaat kunnen zien. Voor mijn moeder ligt het moeilijker, want zij wordt niet altijd in een positief daglicht gesteld. Ze verwijt me wel niks. Ze weet ook dat ze hard tegenover mij was omdat ons leven op dat moment hard was. Alleen Sylvian heeft ze wel eens verweten dat hij haar te dik heeft getekend. (lacht) Het vreemde is dat mijn moeder nog altijd schrik heeft dat er opnieuw een autoritair bewind komt. Dat ik boeken schrijf, vindt ze onverstandig. ‘Ga zeker niet naar Cuba! Blijf weg uit China!’, bezweert ze me. ‘Ze gaan je opsluiten.’
Stripgids: Uit de strip spreekt ook een zekere nostalgie. Had u een gelukkige jeugd?
Marzena Sowa: Het leven in Stalowa Wola, de stad waar ik geboren ben, ten oosten van Krakau, was niet altijd gemakkelijk. Maar ik vind echt wel dat ik, ondanks alle moeilijkheden op politiek en sociaal vlak, een gelukkige jeugd had. Dat wilde ik ook laten zien. Natuurlijk konden we in de winkel geen appelsienen krijgen, en huilde ik wel eens, maar daarom was ik nog geen ongelukkig kind.
Er is natuurlijk altijd een verschil tussen de dingen zoals je die ervaart op het moment dat je ze meemaakt en hoe je er later zelf op terugkijkt. Vandaag kan ik me misschien erg ongelukkig voelen door het slechte weer in Brussel, maar later zal ik misschien met warmte aan een gesprek dat ik vandaag met iemand heb terugdenken. In de regel geniet je er op het moment zelf altijd te weinig van. De nostalgische sfeer die veel lezers van de strip zo aanspreekt, heb ik er in ieder geval niet bewust ingestopt. Maar als de lezer het zo aanvoelt, is dat uiteraard zijn goed recht. Ik ben niet echt nostalgisch aangelegd, ik wil vooral vooruit in het leven. Ik kijk niet echt vaak terug: wat geweest is, is geweest. Maar wat je hebt meegemaakt neem je natuurlijk wel op de een of andere manier mee.
Stripgids: Wat is uw oudste, uw allereerste herinnering?
Marzena Sowa: Dat zal de flat van mijn ouders zijn, op zondagmiddag terwijl we aardappels eten. Samen in het salon, ieder met zijn eigen dienblad op de knieën. We woonden klein, er was geen plaats voor een tafel. Daarom aten we steeds in het salon. Met de hond die er omheen draaide, in de hoop hier en daar iets te eten mee te kunnen gritsen… (lacht)
Warm mens
Stripgids: Als ik uw boeken mag geloven, was de verhouding tussen uw ouders erg bijzonder. Een beetje vreemd zelfs, op het bizarre af…
Marzena Sowa: Mijn ouders waren heel verschillend, en kregen een totaal andere opvoeding. Mijn vader kwam uit een heel warme familie met veel tederheid, bij mijn moeder ging het er heel strikt en streng aan toe. Het werk, daar draaide alles om. Tijd voor tederheid was er niet. Tegenover mij, haar enig kind, kon ze die tederheid ook erg moeilijk tonen. Bovendien was er ook sprake van enige rivaliteit, want ik stond meteen aan de kant van mijn vader, omdat hij zo’n warm mens was. Een kind voelt dat meteen aan. Ze stond alleen. Het was een vrij onevenwichtige situatie. Maar ze was wie ze was. Ze stond de hele dag in de rij om groenten en vlees te pakken te krijgen, en dan kookte ze voor haar dochter, en dan wilde die niet eten… Dat was moeilijk. Voor haar was dat haar manier om haar liefde te laten zien, en tot op vandaag blijft het moeilijk. Als ik bij haar aankom, begint ze monsterlijke hoeveelheden eten te bereiden, als was het om aan mij en Sylvian te laten zien dat ze ons graag ziet. Ze heeft nooit geleerd om dat op een normale manier te laten zien, en dat zal wellicht ook niet meer veranderen.
Stripgids: Het communisme, was dat heel aanwezig in uw opvoeding?
Marzena Sowa: Communistisch was het misschien niet meteen, maar dat ik in een gesloten samenleving leefde, werd me heel snel duidelijk. Zelfs als je nooit iets anders geweten hebt, besef je toch dat het niet normaal is dat je vaak urenlang moet aanschuiven om aan toiletpapier te geraken. Ik ben geboren in 1979, en ik geloof wel dat het in de jaren ’70 gemakkelijker was.
Stripgids: Toen Gierek partijleider was?
Marzena Sowa: Precies. Hij kon in de jaren veel krediet in het buitenland opnemen, en dat kwam de levensstandaard van de Polen ten goede. Toen de schulden zich een paar jaar later op begonnen te stapelen, werden de duimschroeven aangehaald. Het beleid van generaal Jaruzelski in de jaren ’80 stond niemand echt aan. Hij voerde rantsoeneringsbonnen in, en in die tijd ben ik geboren en getogen.
VERVOLG: “Confituur kan erg subversief zijn” (2) en (3)
—
Toon Horsten
Deze tekst verscheen eerst in de Stripgids. Wij bedanken hartelijk de Stripgids voor de toestemming voor de publicatie op poolseliteratuur.nl.
‘Marzi. 1984-1987’, van Sylvain Savoia en Marzena Sowa verscheen bij Blloan, telt 192 blz. en kost 24,95 €.
Jo Govaerts over ‘Marzi’: Een al bij al gelukkig meisje uit Stalowa Wola
(geplaatst door Ł.K.)
Poolse literatuur 