‘Geen stap zonder Bata en andere waargebeurde verhalen’ (Mariusz Szczygieł)

Mariusz Szczygieł: Geen stap zonder Bata en andere waargebeurde verhalen. Vertaald uit het Pools door Jacques Dehue. Querido Fosfor, 140 pagina’s. Verkrijgbaar als paperback en als e-boo

Mariusz Szczygieł (Warschau 1966) is een meesterverteller. Hij mag in een adem genoemd worden samen met zijn landgenoten Ryszard Kapuśczyński en Hanna Krall. In zijn bundel Gottland (2006) nam hij de lezer op onnavolgbare wijze mee op een tiental trips naar het land van zanger Karel Gott. Een Pool die een boek schrijft over het Tsjecho-Slowakije van de 20^e eeuw, wat moet je daarmee als lezer? Heel veel, zoals Victor Sebestyen in the Spectator terecht opmerkte. Szczygieł  laat aan de hand van de lotgevallen van enkelingen op haast filmische wijze zien hoe het is om als kleine natie te overleven onder vreemde mogendheden en totalitaire systemen. Sommige personages in Szczygiełs vertellingen hebben die druk niet kunnen weerstaan en hebben op verschillende manieren gecollaboreerd. De auteur toont op meeslepende wijze keer op keer aan dat niet alles zwart-wit is en dat simpelweg veroordelen vaak een al te makkelijke optie is.    

Het boek werd in binnen- en buitenland overladen met positie recensies en o.a. onderscheiden met de prestigieuze Book Prize. De beste drie rapportages uit deze internationale bestseller zijn nu door Querido Fosfor uitgebracht in de pocket Geen stap zonder Bata. Szczygieł schildert met onnavolgbare humor, gevoel voor drama en het absurde aan de hand van persoonlijke lotgevallen van zijn hoofdpersonen en talloze verbluffende anekdotes de opmerkelijke opkomst van het schoenimperium Bata, de verboden liefde tussen filmdiva Marie Baarová en Josef Goebbels en de oprichting van het grootste Stalinmonument ter wereld, een bewijs van liefde aan de Sovjet-Unie. Lees, verbaas je, huiver, lach en geniet!

Uit het verhaal over de Bata-dynastie

12 maart 1938: Patagonië

Hij praat te veel. ‘Voorzichtigheid is de moeder van de wijsheid,’ zoals de brave soldaat Švejk zei, maar Jan Bata hield zich, net als Švejk zelf, nooit aan die stelregel.

De dag na de inlijving van Oostenrijk in het Derde Rijk, wordt Jan, die het lot van Tsjecho-Slowakije voorvoelt, wakker met een bepaald idee. Het zal niet lang duren of het ‘Concert der Mogendheden’ gaat beginnen. Zelfs Warschau is van mening dat Tsjecho-Slowakije een kunstmatig geheel is, dat gedoemd is om ten onder te gaan.

In zijn eigen krant getiteld Zlín maakt Jan Antonín Bata het idee bekend waar hij mee wakker werd: Tsjecho-Slowakije overplaatsen naar Zuid-Amerika.

‘Brazilië, een land zo groot als heel Europa, telt 44 miljoen inwoners. Europa heeft er 480 miljoen. Waarom zou men territorium voor uitbreiding zoeken in het krappe Europa? En waarom niet daarginds? We konden maar beter verhuizen. De laatste oorlog kostte de wereld 8 biljoen Tsjecho-Slowaakse kronen. Het overbrengen van 10 miljoen mensen naar Zuid-Amerika zou slechts 14 miljard kronen kosten. En 140 miljard zou al genoeg zijn om een prachtige economie op te bouwen. Waarom zoiets stoms doen als oorlog voeren, daar hebben de mensen alleen maar onder te lijden. En Patagonië in het zuiden van Argentinië is ook heel geschikt voor ons.’

Bata speculeert erop dat dit idee de Duitsers zal bevallen. Ze zullen zich opgelucht voelen als de Tsjechen ophoepelen. (Na de oorlog zal dit in communistisch Tsjecho-Slowakije de basis zijn voor de aanklacht in een proces wegens landverraad.

Uit ‘Een bewijs van liefde’ (over de beeldengroep met Stalin aan het hoofd)

Het is avond, enige tijd voor de onthulling.

Oskar Švec verlaat zijn werkplaats, neemt een taxi en rijdt naar de Letnáheuvel om incognito naar het monument te gaan kijken. Hij vraagt de taxichauffeur wat die vindt van het beeldhouwwerk.

‘Ik zal u eens wat laten zien,’ zegt de taxichauffeur. ‘Moet u de Sovjetkant eens bekijken.’

‘Wat is daar dan te zien?’

‘Kijkt u maar. Die verzetsstrijdster houdt de soldaat vast bij zijn gulp.’

‘Wat?’

‘Nou meneer, als ze dit onthullen, dan gaat die vent die dat bedacht heeft gegarandeerd tegen de muur.’

Oskar Švec gaat terug naar zijn werkplaats en pleegt zelfmoord.