Een al bij al gelukkig meisje uit Stalowa Wola
Dichteres Jo Govaerts woonde en studeerde begin jaren ’90 in Polen. In ‘Marzi’ vindt ze het kleine verhaal van het communistische Polen.
‘Marzi’ is in veel opzichten een bijzondere strip. Het bijzonderste is wel dat hij er überhaupt is gekomen. Marzena Sowa is een Poolse die na enkele jaren romanistiek aan de universiteit van Krakau naar Frankrijk trok, waar ze striptekenaar Sylvain Savoia leerde kennen, met wie ze een koppel werd. Als ze voor hem haar jeugdherinneringen over het communistische Polen op papier zet, verwerkt hij die tot een strip. Deze persoonlijke omstandigheden moeten wel tot vervelens toe worden herhaald, want alleen deze toevallige ontmoeting van twee personen met een totaal verschillende achtergrond verklaart hoe deze strip over het dagelijks leven in het communistische Polen is kunnen ontstaan.
Polen is niet echt een land met een stripcultuur. Tijdens het communisme werden ‘komiksy’ beschouwd als een product van de verderfelijke westerse cultuur. Alleen in wat jeugdkrantjes konden er politiek correcte strips verschijnen. Zolang ze maar niet ‘komiksy’werden genoemd, maar eerbiedig bogen onder de meer educatief verantwoorde naam ‘beeldverhaal’. Meerdere generaties Polen groeiden op met de avonturen van de scoutsjongens Romek en A’Tomek en de chimpansee Tytus.
Nochtans is Polen toch ook een naam in de wereld van de grafische kunsten. Twee van de fijnste musea van Warschau zijn het postermuseum en het karikatuurmuseum. De grootste grafische talenten werkten mee aan propaganda via overdonderende affiches of haalden de politieke werkelijkheid onderuit in rake karikaturen. Grote boodschappen, het absolute, daar heeft Polen een patent op. Voor het kleine verhaal was er lang geen plaats.
Het is niet vanzelfsprekend om die kleine verhalen vorm te geven. Ons dagelijks leven vinden we zo banaal dat we ons niet kunnen voorstellen dat het interessant kan zijn voor anderen, dat het iets universeels is en van alle tijden zou kunnen verzinnebeelden. De Poolse dichteres Wisława Szymborska had het grote talent om in haar eigen tijd en haar eigen wereld het banale tot iets heel verbazingwekkends te verheffen. Zij moest dan ook eerst de Nobelprijs voor literatuur winnen voordat ze in Polen als een dichteres van belang werd erkend. Marzena Sowa moest het tijdperk van het communisme achter zich laten en haar land inruilen voor een ander. Een buitenlander moest haar vragen om haar jeugdherinneringen op te schrijven, omdat die intussen bijna niet meer te geloven zijn.
Ook in Polen zijn er intussen al heel wat boeken verschenen over het leven tijdens de Volksrepubliek Polen. Dikke, ernstige boeken, die tot zware debatten leiden over de vraag of die tijd een onuitwisbaar onrecht is geweest of dat het al bij al nog niet zo slecht was, want iedereen had werk en kon naar de dokter zonder een fortuin neer te tellen, en kinderen gaven nog beleefd een hand en spraken met twee woorden.
Marzena Sowa gaat geen debat aan. Ze hamert erop dat ‘Marzi’ volledig autobiografisch is, dat dat haar leven is geweest en het leven van de mensen die ze kende. Zo snijdt ze historici en sociologen de pas af. Wat zij zouden kunnen vertellen over die tijden is hun zaak, niet die van ‘Marzi’. En al kan het verhaal van één persoon niet beschouwd worden als een algemene waarheid, toch zijn de specifieke details uit één leven vaak veel tekenender voor een tijd dan historische veralgemeningen.
En dan is er het tekenwerk van Sylvain Savoia. Ook dat getuigt van een ongewone en heel geslaagde kruisbestuiving. De tekenstijl in ‘Marzi’ wijkt duidelijk af van het eerdere werk van Savoia. Marzi moest Marzi zijn, een Pools meisje met grote blauwe ogen, en al de rest moest daarbij horen. Toch is deze tekenstijl niet Pools. Het is Polen gezien door de ogen van een Franse striptekenaar. Sommige dingen worden scherper gezien door een buitenstaander dan door iemand van binnenin. Savoia heeft duidelijk veel opzoekingswerk gedaan, wat Marzena Sowa ook bevestigt in een interview in het Poolse striptijdschrift Poltergeist. Regelmatig komen er echte realia in beeld of wordt authentiek beeldmateriaal verwerkt in de strip. Dat zijn heel sterke momenten van herkenning voor al wie die dingen nog in de echte wereld heeft gekend. “Ja, zo was het”, roep je dan uit. En tegelijkertijd was het zo niet, blijft er iets in mij knagen. Na heel veel denken, vind ik het antwoord: de mooie uitgave van deze strip. Het glanzende papier ervan en de mooie kleurkwaliteit maakt zelfs het grauwste grijs toch salonfähig. “Al bij al heb ik een gelukkige jeugd gehad”, verzekert Marzena Sowa. We geloven haar natuurlijk, we genieten van haar boeken en laten ons verleiden door de grote blauwe ogen van de eigengereide kleine Marzi uit Stalowa Wola die gelukkig nog niet alles weet over de wereld rondom haar.
Deze tekst verscheen eerst in de Stripgids. Wij bedanken hartelijk de Stripgids voor de toestemming voor de publicatie op poolseliteratuur.nl.
Sylvain Savoia en Marzena Sowa over ‘Marzi’ – Interview door Toon Horsten voor de Stripgids:
(geplaatst door Ł.K.)
Poolse literatuur 