Eliza Orzeszkowa (1841 – 1910)

Eliza Orzeszkowa, bron: Wikimedia

Een van de grootse Poolse schrijvers, geboren in het oosten van Polen (tegenwoordig Wit-Rusland) als Elżbieta Pawłowska, een telg uit een rijke Poolse familie van intellectuelen gaf ze als kind al blijk van een talent voor literatuur. Ze las veel en schreef verhalen. Op 17-jarige leeftijd trouwde ze met de veel oudere Piotr Orzeszko, die er een bruisend sociaal leven op na hield. Ze omschreef dit huwelijk later als jaren van „zorgeloos feesten”. Verveeld door de „inhoudsloosheid van een dergelijk leven” begon ze te dromen over het verbeteren van de situatie op het platteland.

Orzeszkowa was erg begaan met het lot van de armen en de Joden. (Haar literaire debuut over de tragische situatie van de Poolse boeren – “Een schetsje uit de hongerjaren“). Haar echtgenoot werd gearresteerd vanwege zijn deelname aan de Januari Opstand en naar Siberië verbannen. Orzeszkowa kan het beheer van het landgoed alleen niet aan, ze verkoopt alle landerijen en wijdt zich aan sociaalfilantropische werkzaamheden en de literatuur.

Eliza Orzeszkowa rond 1900, bron: Wikimedia.

Een geëmancipeerde schrijfster – een van de eerste vrouwelijke auteurs die met schrijven in haar levensonderhoud trachtte te voorzien. Voorstandster van het “positivisme”, een stroming binnen de Poolse literatuur die onderwijs voor de armen nastreefde en werk aan de basis voorstond. Haar belangrijkste roman “Nad Niemnen” (“Aan de Niemen”) gaat over twee vormen van Pools patriottisme, de patriottische strijd en de vaderlandslievendheid van “organisch werk”, een positivistische ideologie die de staat zag als een organisme die alleen kan functioneren door een harmonieuze samenwerking van al zijn onderdelen (organen).

In haar oeuvre vestigt ze dikwijls de aandacht op gelijke rechten voor vrouwen en Joden. Ondanks haar kritische houding ten opzichte van ideeën over nationale opstanden, die niet passen bij haar opvattingen over positivisme eert Orzeszkowa in haar werken de opstandelingen en is zij van mening dat de herinnering aan hen bewaard moet blijven. Ze zal altijd geassocieerd worden met de keuze tussen het verheerlijken van romantisch heldendom of het propageren van hard werk. In 1904 is zij kandidaat voor de Nobel Prijs. Ondanks de grote steun die zij vanuit een deel van het comité heeft, gaat de prijs naar Henryk Sienkiewicz, een groot voorstander van de verheerlijking van het Poolse heroïsme.

Ze overlijdt na een langdurige hartziekte. Haar begrafenis in Grodno kon pas plaatsvinden na interventie van de bisschop, omdat de pastoor haar als niet-praktiserend gelovige de begrafenisdienst weigerde.

Waldemar Pankiw

bron: Biuletyn PNKV

Meer over PNKV

LITERAIR DEBUUT VAN ORZESZKOWA: Een schetsje uit de hongerjaren

Wij bedanken PNKV hartelijk voor de toesteming voor de publicatie van deze tekst op poolseliteratuur.nl!