Winnares van de Nobelprijs voor Literatuur 2018: Olga Tokarczuk

Photo: A.Mahmoud

Update: 10/12/2019

Vandaag neemt Olga Tokarczuk de Nobelprijs voor Literatuur 2018 in ontvangst. Tijd voor een update van een inmiddels verouderde blogpost op onze website.

Olga Tokarczuk

Olga Tokarczuk (geb. 1962) geldt in Polen als een van de meest gevierde en interessante schrijfsters van haar generatie. Zij is geboren in Sulechów, dichtbij Zielona Góra. In de jaren tachtig verhuisde zij naar Warschau om daar psychologie te studeren. Na haar studie in Warschau woonde zij in Wrocław. In 1986 verhuisde ze voorgoed naar Nowa Ruda, een klein stadje in de buurt van Wałbrzych in Silezië, een regio die haar zeer fascineert.

Haar eerste verhaal publiceerde zij in 1979 onder het pseudonym Natasza Borodin. Na de val van de muur, in 1989, debuteerde zij onder haar eigen naam met de dichtbundel Miasta w lustrach (Steden in spiegels). Vier jaar later, in 1993, kwam haar eerste roman uit: Podróż ludzi księgi (De reis van de boekenmensen). Dit boek kreeg bij het publiek en bij de critici in Polen meteen een warm onthaal. Ook daaropvolgende romans werden in Polen bejubeld.

In 1997 werd Tokarczuk voor het eerst genomineerd voor de NIKE-literatuurprijs – de meest prestigieuze Poolse literatuurprijs. Haar boek Prawiek i inne czasy (1996) kreeg toen geen hoofdprijs, maar heeft wel de publieksprijs gewonnen. Dit boek is tevens een jaar later in de Nederlandse vertaling bij de uitgeverij De Geus verschenen, onder de titel Oer en andere tijden. De vertaler, Karol Lesman, die Tokarczuk op de Nederlandse boekenmarkt introduceerde, zorgde ook voor de vertaling van daaropvolgende boeken van Tokarczuk. In 2000 verscheen in Nederland Huis voor de dag, huis voor de nacht (Dom dzienny, dom nocny uit 1998) en in 2008 De laatste verhalen. Drie vrouwen over het leven, familie en de dood. (Ostatnie historie uit 2004).

De rustelozen (2008)

Haar boeken waren meerdere malen voor de NIKE-prijs genomineerd, maar de hoofdprijs won zijn voor het eerst in 2008 met de roman Bieguni. Deze roman heeft tevens de publieksprijs gewonnen. Onder de titel De rustelozen verscheen het boek in het Nederlands in augustus 2011, in de vertaling van Greet Pauwelijn.

Antoine Verbij noteerde naar aanleiding van deze publicatie in Trouw het volgende op:

Er is nog hoop voor de literatuur. Er zijn nog schrijvers die boeken schrijven die de lezer van bladzijde 1 tot bladzijde 440 van de ene verbazing in de andere storten. (Trouw, 21 augustus 2011)

Marco Kamphuis schreef over Tokarczuk in de NRC:

Haar stijl is vlot, met voldoende vondsten om de lezer bij de les te houden, ze is een scherp observator, schudt fantasievolle verhaallijnen uit haar mouw, en beschikt over een bewonderenswaardig vermogen zich in de meest uiteenlopende personages te verplaatsen. (NRC Handelsblad, 30 september 2011).

Tokarczuk leest uit haar werk tijdens City2Cities festival. Naast haar Annelies Verbeke, Utrecht, mei 2014. Foto: Iwona Guść

De rustelozen was – zoals niet ongewoon in het geval van Tokarczuk – een boek gebaseerd op een uitgebreid onderzoek. De schrijfster werkte drie jaar lang aan dat boek. Ze verbleef o.a. in Nederland om het werk van een Nederlandse anatoom, Frederik Ruysch, te bestuderen. Dit was mede mogelijk dankzij de beurs van Letterenfonds. In het voorjaar 2007 verbleef Tokarczuk als writer in residence in Amsterdam.

Met Nederland heeft Tokarczuk een speciale band. Afgelopen jaar was zij bovendien een van de hoofdgasten van het literair festival City2Cities in Utrecht.

In 2016 was Tokarczuk een van de gasten van Read My World festival. Ze was te zien in het programma Literature and Politics. Dit programma werd in samenwerking met Krytyka Polityczna gemaakt. Tokarczuk’s nieuwste boek De Jacobsboeken stond centraal in het programma Past Violence & Hate Speech, bedacht en gemaakt door ondergetekende. Tokarczuk ging in gesprek met Frank Westerman over het verwerken van de zwarte bladzijden uit de geschiedenis van Polen en van Nederland.

De Jacobsboeken (2014)

Meest recente roman van Olga Tokarczuk verscheen in Polen in 2014. Dit vuistdikke boek, getiteld Księgi Jakubowe, (De Jacobsboeken) heeft zij zelf haar magnum opus genoemd. Zes jaar lang werkte zij aan de roman over Jacob Frank, een Joodse misticus en charismatische denker die een belanrgijke rol speelde in de veranderende Pools-Joodse verhoudingen aan het eind van de 18^de eeuw. Ten grondslag aan dit werk ligt een uitvoerig historisch onderzoek. Het boek is in 2019 bij De Geus verschenen in de vertaling van Karol Lesman.

In 2007, tijdens haar verblijf in Nederland, schreef Tokarczuk in de Volkskrant:

Ik kom uit dat deel van Europa dat Milan Kundera ooit Midden-Europa heeft genoemd. Vandaag de dag wordt vaker een andere omschrijving gehanteerd die wat kwaadaardig klinkt, enigszins ironisch: het Nieuwe Europa, met de suggestie dat het onlangs uit een of ander vaag niet-bestaan is voortgekomen. (De Volkskrant, 21 april 2007).

Haar nieuwe boek over de grote maatschappelijke en religieuze ontwikkelingen in 18^de eeuwse Podole draagt ongetwijfeld bij aan de kennis over de geschiedenis van dit zogenaamde “Nieuw Europa” en zal daarom naar alle Europese talen vertaald moeten worden. De eerste vertaling van het boek is zojuist in het Zweeds verschenen. Ook wordt nu al aan de Engelse, Hebreeuwse, Tsjechische, Servische vertaling gewerkt. Ook de Nederlandse vertaling wordt voorbereid!

Tokarczuks’ laatste boek in de Zweedse vertaling

Voor deze monumentale roman heeft Tokarczuk in oktober 2015 wederom de prestigieuze Poolse NIKE-prijs in de wacht gesleept. En sommigen speculeren al sinds 2012 dat zij ook een kans maakt op de Nobelprijs.

In 2018 ontving zij (samen met haar vertaalster Jennifer Croft) de Man Booker Prize voor de Engelse vertaling van haar roman in Nederland bekend als De Rustelozen. En ja, een jaar later kwam het eindelijk zo ver, de Zweedse Academie besloot haar werk met de Nobelprijs te onderscheiden.

Op zaterdag 7 december sprak Tokarczuk haar boeiende Nobel lezing uit, getiteld “De gevoelige verteler”; deze staat online in het Engels, Pools en Zweeds.

Heb je nog niet genoeg gehad en wil je meer lezen?

In april 2020 komt weer Tokarczuk’s roman in het Nederlands uit, vertaald door Charlotte Pothuizen: Jaag je ploeg over de botten der doden. Het boek verschijnt bij De Geus.

Het decembernummer van Nexus (82) bevat een essay van Tokarczuk (in de vertaling van ondergetekende), over de rol van vertalers en hun belang bij het redden van de wereld.

Veel leesplezier!

Iwona Guść