Gombrowicz terug in Nederland!
‘Vrienden,’ liet ik een aantal getrouwen eerder dit jaar weten, ‘onlangs werd ik benaderd door Willem Desmense van uitgeverij IJzer. Hij kwam met het vermetele plan alle literaire proza van Gombrowicz in één dundrukdeel te publiceren. Plan komt geheel van hem, die ik zo’n tien, of was het vijftien jaar geleden, voor het eerst ontmoet heb en die toen al een fervente gombrowicziaan bleek. Het boek gaat bestaan uit: Verhalen, Ferdydurke, Trans-Atlantisch, Pornografie, Kosmos, tezamen zo’n 1000 pagina’s. Al deze pagina’s zijn inmiddels gescand en worden nu door mij en de uitgever met arendsoog herlezen, en uiteraard licht herzien.’
Een halfjaar later is het zover en kan een nieuwe generatie kennismaken met de Poolse schrijver Witold Gombrowicz (1904-1969), een auteur die typisch Slavische gein en ongein
vermengt met hoogst serieuze thema’s als de tegenstelling tussen jeugd en volwassenheid, het lagere en het hogere, keukenmeiden en adel, moderniteit en traditie, Zoonland en Vaderland.
Gombrowicz is zo’n schrijver die in de jaren ’60 en ’70 door de literaire critici bijna eenparig als een openbaring werd begroet, zonder dat hij een groot publiek wist te bereiken. Te bizar voor de een, te intellectualistisch voor de ander, te koud ook, en daarmee geen schrijver voor (de meeste) vrouwen. Maar de recensies logen er niet om. In het kielzog van Elisabeth de Roos (du Perron), die in Het Parool nagenoeg alle Franse vertalingen van Gombrowicz’ werk besprak, volgde bij de vertalingen alhier de ene lovende bespreking na de andere van vooraanstaande critici als H.A. Gomperts, Hans Warren en Hella Haasse; Ad Zuiderent, Wam de Moor en Koos Geenen; wat later gevolgd door T. van Deel en Maarten van Buuren, Arnold Heumakers en Piet Meeuse Er vallen termen als ‘grandioos’ en ‘geniaal’, ‘formidabel’ en ‘ijzersterk’. Weliswaar viel een ander geluid te vernemen van Kees Fens (‘Ik voel niets’) die eigenlijk alleen de verhalen wist te waarderen, en Maarten ’t Hart, die zich evenzeer stoorde aan de ‘gevoelloosheid van Gombrowicz’, maar ook zij lieten hem niet links liggen.
Witold Gombrowicz (foto: Bohdan Paczowski, bron: Wikimedia)
De nu herdrukte verhalen en romans, die hun unieke, indringende stijl en de voortdurende aanwezigheid van de auteur zelf als romanfiguur met elkaar gemeen hebben, kunnen zeer in het kort als volgt worden gekarakteriseerd: de Verhalen als uiterst talentvolle grotesken, merendeels geschreven tussen zijn 22e en 26e jaar; Ferdydurke (1937; ‘ongetwijfeld mijn hoofdwerk, de beste inleiding tot wat ik ben en waar ik voor sta’) als een uitbarsting van beelden- en ideeënrijkdom in drie bedrijven; Trans-Atlantisch (1953) als een afrekening met het ‘oude’ Polen vanuit Argentinië, waar de auteur vanaf het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog liefst een kwart eeuw verbleef; Pornografie (1960; ‘geen satire, maar een klassieke roman’) als zijn spannendste en diepgravendste werk, plaatsvervangende erotiek voor twee oudere heren; en ten slotte Kosmos (1965; gepubliceerd na zijn terugkeer naar Europa) als een mengvorm van detective-achtige verwijzingen en een ditmaal seksuele obsessie.
Naast dit proza schreef Gombrowicz drie toneelstukken: Yvonne (Warschau, 1935), Het Huwelijk (Buenos Aires, 1945) en aan het eind van zijn leven Operette (Vence, 1968). Maar bovenal verwierf hij naam met zijn Dagboek 1953-1969, waarin hij zich meer van zijn filosofische kant laat zien. Scherpzinnige confrontaties met communisme, existentialisme en katholicisme in de persoon van Milosz, Mascolo, Camus, Sartre, Simone Weil tot aan Thomas Mann en Dante toe worden afgewisseld met beeldende reisimpressies, reflecties over euthanasie en het lijden van dieren, aanvallen op dichtkunst en schilderkunst, dit alles uitmondend in zijn befaamde Dagboek Parijs-Berlijn (1963-1964), waarin hij op het scherpst van zijn geest de heftige ervaring van zijn terugkeer naar Europa verwoordt.
Het was Gombrowicz’ Dagboek, dat wil zeggen het nietige Deutsche Taschenbuch Aus dem Tagebuch des W.G., dat mij in 1965, na een kandidaats Filosofie en drie vertaalde filosofieboeken, zo bij de kladden greep dat ik mijn uiterste best deed Gombrowicz’ vertaler te worden, wat nog lukte ook. Ik vertaalde met zijn toestemming vanuit de Duitse en Franse edities Uit het dagboek van W.G. (1966), correspondeerde met hem, bezocht hem medio 1967 in Vence, Zuid-Frankrijk, liet hem mijn eerste vertaling signeren, publiceerde mijn vraaggesprek in Vrij Nederland, dat nog menig groot artikel van en over hem zou plaatsen, en kreeg toestemming ook de rest van zijn werk te vertalen. Dat gebeurde in de jaren ’70 met grote regelmaat, waarna in 1986 het complete Dagboek in vertaling verscheen, opnieuw door de kritiek prominent ontvangen.
Maar toen in 2004 in Polen de 100e geboortedag van de toch zo tegendraadse auteur groots werd gevierd, klonk daar in Kraków een tegengeluid met mijn voordracht ‘The Rise and Fall of Gombrowicz in Holland’. Er was inmiddels geen vertaling van hem meer in druk. Dat nu zo’n tien jaar later dit prachtboek kan verschijnen, zal hopelijk aanleiding geven tot een bescheiden herleving.
P.B.
—–
Wij bedanken Paul Beers hartelijk voor de toestemming voor de publicatie van deze tekst op poolseliteratuur.nl.
Paul Beers over Witold Gombrowicz – LEES HIER
Interview met Witold Gombrowicz (Paul Beers) – LEES HIER
NIEUW BOEK!
“Vanaf oktober 2015 eindelijk weer verkrijgbaar: vier romans (Ferdydurke / Trans-Atlantisch / Pornografie / Kosmos) plus de verhalen van Witold Gombrowicz, een van de grootste Poolse schrijvers van de 20ste eeuw, verzameld in een dundrukeditie van bijna 1000 pagina’s in een gebonden en gelimiteerde oplage van 511 genummerde exemplaren in de veelgeprezen vertaling van Paul Beers.” – MEER INFORMATIE OP DE WEBSITE VAN UITGEVERIJ IJZER.
Dundruk
Witold Gombrowicz
Formaat: ca.12 bij 20 cm.
Omvang: ca.. 1000 pag.
Dundruk. Gebonden en genummerd. Met leeslint.
Oplage 511 exemplaren
Prijs: € 49,50 ISBN 978 90 8684 121 9
Verschijnt oktober 2015
—
(geplaatst door: Ł.K.)
Poolse literatuur 
