Anijsrekwisiet: Justyna Bargielska in Rotterdam
‘…en hij is echt pissed op die stomme Kerk. Als een feniks’. Het is niet vaak dat het publiek tijdens een auteursavond zelf de gedichten wil voordragen van de dichter. Maar dit was precies wat er gebeurde op woensdag 10 juni, in de Leeszaal West in Rotterdam.
Justyna Bargielska, foto: Tineke de Lange
Justyna Bargielska trad op in de door vrijwilligers beheerde bibliotheek op uitnodiging van het Poetry International Festival. De avond begon met het voorlezen van de geselecteerde favoriete gedichten door de dichteres zelf – en ook door het publiek dus! De gasten die geen Pools spraken, konden gebruik maken van de vertalingen naar het Engels en Nederlands, uitgegeven in het kader van het project Versopolis.
JUSTYNA BARGIELSKA
VERTALING: KAROL LESMAN
PROJECT TER VERVANGING VAN DE LIJSTEN IN ALLE PLAATJES
Op een lange zomerse dag kunnen maaimachines werken van vroeg tot laat.
Je kunt wakker worden en in slaap vallen bij hun geratel,
bij hun verhaal dat je niet snapt, maar uiteindelijk zul je
dit fenomeen tegemoet moeten treden. En dan is het vaarwel, wondere wereld,
waarin een anijssnoepje wellustig is vanwege de inhoud
van de letter s.
Sindsdien draag je het jou toebedeelde zelf, zonder te ruilen, want met wie.
Onverwachts opduikende vlinders of regenbogen
neem je voor wat ze werkelijk zijn – de aankondiging van een plotselinge dood,
van jou en de jouwen tot in vele generaties alle mogelijke kanten op.
De schrijver is altijd onderweg
foto: Tineke de Lange
Een gesprek met de schrijver vormde het volgende onderdeel van de avond. De eerste gestelde vraag ging niet over het oeuvre van Justyna Bargielska maar over de flapteksten van haar boeken. Met elke volgende publicatie worden deze korter – tot de recente ‘Justyna Bargielska. Schrijft in het Pools’ op de kaft van Noedelman. Wat is de reden hiervan? Het is heel simpel. Justyna Bargielska wou zichzelf herinneren aan datgene wat allerbelangrijkst is en allerbelangrijkst is juist het schrijven in het Pools. Een schrijver is altijd onderweg en kan dus niet opgesomd worden met een lijst van onderscheidingen en prijzen. De Poolse taal, die haar enorme mogelijkheden biedt, is daarnaast belangrijk voor de schrijfster.
Justyna Bargielska vertelde ook over ‘de inhoud van Bargielska in Bargielska’, over het creëren dus van eigen beeld in de geheel autobiografische Obsoletki en latere Małe lisy. Sommige gebeurtenissen uit Obsoletki werden met ongeloof ontvangen – de lezers konden niet geloven dat vrouwen op deze manier behandeld worden in de Poolse ziekenhuizen. De schrijfster beschrijft dus nog steeds de situaties die zij zelf meemaakt maar doet het veilig, om zichzelf niet al te veel bloot te geven. Zij merkte daarbij op dat ze zichzelf niet censureert in de gedichten, ze gelooft dat deze door hogere kracht worden ingegeven.
De laatste vraag betrof de relaties tussen afzonderlijke teksten. Kunnen de gedichten, verbonden alleen door de naam van de schrijfster, samen worden gelezen, als elkaar aanvullende vormen? Wat betreft Justyna Bargielska moeten ze zelfs zo worden gelezen! Op deze manier wil ik een vriendschap sluiten met de lezer, een relatie aanknopen. Alles wat ik heb geschreven, heeft dezelfde omvang als een boek van een andere schrijfster, die elk jaar de volgende roman publiceert. De relaties tussen de teksten, dat is mijn manier om te bereiken dat de lezer soms mijn boeken pakt.
foto: Tineke de Lange
Het snoepje is maar een rekwisiet
Het publiek bedolf Justyna Bargielska onder de vragen over zeer concrete details uit haar gedichten. Een paar dagen eerder vonden in de Leeszaal vertaalworkshops plaats (zie de vertalingen onderaan). Tijdens de workshops werkten de deelnemers aan de vertalingen van Do Chloris en Projekt wymiany ramek we wszystkich obrazkach. De fervente vertalers wilden weten of de wellustige letter ‘ż’ in Projekt… verband houdt met de werkende maaimachines of weelderige lusten. En hier wachtte een verrassing. De letter „ż” refereerde aan het leven (in het Pools ‘życie’) en de beste vertaaloplossing zou zijn om het snoepje niet met het Nederlandse anijssnoepje te vervangen, maar met een woord waarin de letter ‘l’ van het ‘leven’ zich heeft verschuild.
Justyna Bargielska gaf de vertalers absolute vrijheid in de keuze van de juiste oplossing, zeggend dat het snoepje maar een rekwisiet is. De discussies over dit onderwerp waren nog niet verstomd toen de volgende vraag al werd gesteld. Wie had Justyna Bargielska voor de ogen schrijvend het gedicht Do Chloris? De schrijfster gaf uitgebreid uitleg: letterlijk voor de ogen had ik – een oudere meneer, professor Engelse literatuur, op wie ik smoorverliefd was toen. De eerste regel van het gedicht komt uit het XVII-eeuwse Franstalige gedicht en vormt voor mij een uitgangspunt. De Franse dichter schrijft dat hij dankzij de liefde van Chloris gelijk is aan de goden. Voor mij is liefde een uitgangspunt om belangrijke vragen te stellen en juist dankzij haar kan je soms een antwoord krijgen op deze vragen. De aanwezigen die avond vroegen ook naar het verhaal achter de fotografen die zelfmoord plegen om foto’s die ze hebben gemaakt, naar de betekenis van het woord ‘niesamowite’ in de poëzie van Justyna Bargielska, en naar het gebruik van het woord pissed off in de Poolse tekst. Hier bleek bijvoorbeeld dat het woord ‘niesamowite’ aan de ene kant versleten kan lijken, zo vaak wordt het gebruikt. Maar aan de andere kant draagt dit woord meerdere betekenissen in zich. De ene betekenis is verwant aan de Engelse ‘awesome’, de andere refereert aan de dingen die angstaanjagend zijn, onbegrijpelijk. En juist deze dualiteit van het woord wekt de sympathie van de schrijfster.
het publiek, foto: Tineke de Lange
De jongste deelnemer van de avond was 10 jaar oud en ook een dichteres. Tijdens dit gesprek vertelde Justyna Bargielska over het schrijverschap van haar dochter.
De avond werd afgesloten met een presentatie van de gedichten van in Rotterdam wonende Gosia Wolak.
VOOR CHLORIS
Als het waar is, Chloris, dat je van me houdt,
sorry hoor, maar ik weet absoluut niet wat ik moet doen
met kwesties als honger in de wereld,
dat de paus zwarten het gebruik verbiedt
van condooms, dat het scherm ten slotte uitgaat,
en zodoende openbaart dat het geen deur is. Dat fotografen
zelfmoord plegen om foto’s die ze hebben gemaakt.
Hoewel het licht onvoorstelbaar was, plegen ze zelfmoord.
Als het waar is, Chloris, dat je van me houdt,
dan weet ik zelfs niet wat ik met die zee moet doen
die wijkend hardleerse honden opslokt,
toevallige kinderen, schepen met hun kapiteins,
steden, landen, werelden. Ik zwem in die zee,
zolang ik naar jou zwem, Chloris. Als je van me houdt,
zeg dan wat ik moet doen
als ik zal begrijpen dat ik erin zwem en niet meer van je hou.
vertaling: Karol Lesman
Aan Chloris
Als je echt van me houdt, sorry Chloris, ik zou
in de verste verte niet weten wat ik aan moet
met zaken als honger in de wereld
of een paus die zwarten het gebruik van condooms ontzegt,
dat het scherm tot slot op zwart gaat
en het dan geen deur blijkt. Dat fotografen
aan hun eigen foto’s hoe licht
het licht ook er onderdoor gaan.
Als je echt van me houdt, weet ik Chloris
ook echt niet wat ik met de zee aan moet
de muil die brutale honden,
onverwachte kinderen, schepen met kapitein en al,
steden, staten, werelden opslokt. In die zee drijf ik rond,
als ik naar jou gedreven word, Chloris. Als je van me houdt,
vertel me wat ik moet, als ik besef
dat ik wegdrijf van jou.
vertaling: Gosia Wolak, bewerkt door Frans Olsthoorn
Aan Chloris
Als het waar is Chloris dat je van me houdt,
vergeef me dan, maar ik weet echt niet, wat ik aan moet
met kwesties, als de honger in de wereld
of de Paus die zwarten condooms verbiedt,
het beeldscherm dat eindelijk uitgaat,
en daardoor onthult dat het geen deur is.
Met fotografen die zichzelf doden,
om de foto’s die ze maakten.
Hoewel het licht geweldig was, doden ze zichzelf.Als het waar is Chloris dat je van me houdt,
dan weet ik zelfs niet, wat ik aan moet met deze zee,
die door zich te openen brutale honden opslokt,
voorbijkomende kinderen, schepen en hun kapiteins,
steden, landen, werelden. Ik zwem in deze zee,
zolang ik naar je toe zwem, Chloris. Als je van me houdt,
vertel me dan, wat ik moet doen,
als ik besef, dat ik zwem, maar dat ik niet meer van je hou.
vertaling Gosia Wolak, bewerkt door Henk van Veelen met ondersteuning van de hele groep
Met dank aan: Mirthe Smeets/ Poetry International, Joke van der Zwaard, Henk van Veelen/ Leeszaal West, Karol Lesman, Tineke de Lange.
Poolse literatuur 