Alicja Gescinska: ‘In de eerste plaats ben ik schrijver’.

Małgorzata Woźniak-Diederen: Alicja, waarom jij, een filosofe, wilde een roman schrijven?

Alicja Gęścińska (Pools-Belgische filosofe en schrijfster, auteur van o.a. roman ‘Een soort van liefde’): Voor mij voelt het heel natuurlijk aan om als filosoof een roman te schrijven. Ik ben daarin geen uitzondering.  Er zijn heel wat filosofen die ook literatuur bedreven hebben: Camus, Sartre, Iris Murdoch. Murdoch beweerde dat literatuur en filosofie twee verschillende doelen dienen: literature mystifies, philosophy clarifies. Ik zie dat anders. Voor mij dienen literatuur en filosofie hetzelfde doel: een beetje meer van ons bestaan proberen te begrijpen, naar iets wezenlijks van onze menselijke conditie proberen door te dringen.

Waarom koos jij als een thema liefde, meest voorkomende thema van boeken?

Als denker ben ik aangetrokken tot thema’s die zowel filosofisch als dagdagelijks zijn: de vrijheid, de dood, de verveling, etc . Je hoeft geen filosoof te zijn om er mee geconfronteerd te worden en erover na te denken. De liefde is ook zo’n thema. Als filosoof probeer ik ons mens-zijn een beetje beter te begrijpen, en is er iets meer wezenlijk voor ons mens-zijn dan het vermogen om lief te hebben?  We gaan de mens niet begrijpen als we niet begrijpen waarom hij liefheeft en hoe hij liefheeft. Als het op liefde aankomt, denk ik dat de literatuur ons meer inzicht verschaft dan de filosofie. Daarom heb ik misschien ook een roman en geen non-fictieboek over de liefde geschreven. Als filosoof cirkel je rond een thema, als een roofvogel rond zijn prooi, maar aan het eind verwacht de lezer wel klare antwoorden en omschrijvingen. Je moet je prooi uiteindelijk vangen. Maar de liefde is niet in definities te gieten of te vangen. Als romancier heb je meer vrijheid: je kan blijven cirkelen rond je prooi.

Wat wilde jij laten zien in dit boek?

Enerzijds vertelt de roman het verhaal van de moeizame liefde tussen vader en dochter en de noodlottige liefde tussen een oudere professor en een jonge studente. Anderzijds, op een dieper niveau, gaat de roman over hoe we de werkelijkheid construeren en reconstrueren: over de (on)betrouwbaarheid van onze herinneringen, de gebrekkige kennis die we van elkaar hebben, zelfs van zij die het dichtst bij ons staan.

Ben je meer een filosofe of een schrijfster?

Dat is een heel moeilijke vraag. Ik denk dat ik het filosoof-zijn al heel vroeg in me had. Als kind al had ik de onophoudelijke drang om alles voortdurend in vraag te stellen; het nooit tevreden zijn met de antwoorden die volwassenen gaven. De liefde voor taal en literatuur is er later pas gekomen. Maar ik denk wel dat ik in de eerste plaats schrijver ben. Ik ben heel bewust een doctoraat in de filosofie begonnen als basis voor mijn schrijverschap. Het bood me de mogelijkheid om veel te lezen, mijn gedachten te ordenen en in zinnen om te zetten. In mijn werk als filosoof doe ik ook heel vaak een beroep op de literatuur. Als je de wereld en onze menselijke conditie tracht te doorgronden, dan kan je zowel bij de grote filosofen als de grote schrijvers terecht. De filosofie heeft geen patent op Inzicht in de menselijke natuur.

Jouw eerste succes was een essay De verovering van de vrijheid. Kom je nog ooit terug op de thema vrijheid?

Ik ben voortdurend met het thema van de vrijheid bezig. Ik heb er verschillende jaren over gedoceerd, zowel in België als in de VS. Ik geef regelmatig lezingen of zomercursussen filosofie over vrijheid. In mijn boek over Leszek Kolakowski staat ook de analyse van zijn vrijheidsbegrip – individueel en maatschappelijk – centraal. Ik sluit niet uit dat ik later nog een nieuw boek over vrijheid schrijf. Het is zo’n omvattend thema, dat je er nooit over uitgepraat of uitgeschreven raakt.

Over wat wil je nog verder schrijven, en in welke vorm? Een roman? Een filosofisch essay?

Ik ben al een tijdje bezig met een ‘filosofische biografie’ van Karol Wojtyla. Een deel van mijn proefschrift handelde over zijn vrijheids- en persoonsbegrip. Dat ben ik aan het herwerken in een biografie van zijn denken. Ik heb het altijd verbazend gevonden dat – zeker buiten Polen – nauwelijks iemand weet dat Karol Wojtyla in de jaren voor zijn pausverkiezing verschillende filosofische boeken en artikels heeft geschreven. Je kunt zijn pausschap niet ten volle begrijpen als je ook niet die vroegere werken bestudeerd. De inhoud van het pausschap vloeit voort uit die vroegere geschriften.  Gezien zijn impact als paus zou je kunnen stellen dat Wojtyla de meest invloedrijke filosoof na de Tweede Wereldoorlog was, ook al heeft nauwelijks iemand zijn werk gelezen. Daarnaast zit ik ook met een nieuwe roman in mijn hoofd: daarin drijft een ongeluk en de liefde voor muziek een begiftigd muzikant naar de rand van de waanzin.

Jij presenteert ook een filosofisch tv-programma Wanderlust. Wil jij verder werken voor de televisie, is het een belangrijk werk voor jou?

Televisie maken is mijn roeping niet. Maar ik stel wel vast dat het me niet slecht afgaat. In het programma ga ik in gesprek met kunstenaars, filosofen en wetenschappers over de zin van het leven. Als filosoof moet je in de eerste plaats goed kunnen luisteren naar wat anderen te vertellen hebben, en dat is wat ik in Wanderlust vooral doe: aandachtig luisteren en proberen te begrijpen waarom iemand een bepaalde kijk op het leven heeft. Het is best mogelijk dat ik in de toekomst nog iets voor de televisie zal doen, maar het liefst breng ik mijn tijd toch aan de schrijftafel door, weg van alle camera’s, af en toe opkijkend naar de kinderen die in de tuin spelen en met, afhankelijk van het tijdstip van de dag, een kop koffie of een glas wijn bij mij.

Jij hebt Poolse wortels. Zijn die belangrijk voor je?

Heel belangrijk. Polen zit diep in mij. Ik voel altijd een gemis en heimwee naar Polen, ook wanneer ik in Polen ben. Ik ben heel nostalgisch en melancholisch, wat toch een van de voornaamste eigenschappen van de Polen is. De Poolse taal is ook heel belangrijk voor me. Ik schrijf wel meestal in het Nederlands en Engels, maar zonder het Pools zou ik ook in die talen anders denken en anders schrijven. Ik voed mijn kinderen ook in die drie talen op. We vieren de feestdagen op z’n Pools. Ik zou me niet kunnen inbeelden dat mijn kinderen niet net zozeer doordrongen zouden zijn van de Poolse taal en cultuur. Ik vind het ook belangrijk om Poolse denkers en schrijvers onder de aandacht te brengen bij een niet-Pools publiek: Kolakowski, Skarga, Bohenski, etc. Ik verwijs er veel naar in mijn eigen werk. De wereld is veel te angelsaksisch gefocust. Een tweederangs Amerikaanse of Engelse denker krijgt eindeloos veel meer aandacht dan de scherpste geesten uit Centraal- en Oost-Europa. Dat is jammer en zorgwekkend. De dominantie van het Engels als wereldtaal leidt zo tot een verarming van de Europese cultuur en het denken.